Ազատազրկումը չպետք է մարդու համար վերածվի մահապատժի. Հայաստանում կալանավորման պայմանները երբեք չեն եղել ադեկվատ
Միջազգայինregnum.ru-ն «Ինչպե՞ս խուսափել կորոնավիրուսային բռնկումից հայկական բանտերում» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ ապրիլի 2-ին Հայաստանի արդարադատության նախարարությունը հաղորդել է շատ տհաճ լուր այն մասին, որ «Վարդաշեն» քրեակատարողական հիմնարկի հինգ աշխատակից վարակվել է կորոնավիրուսով: Չնայած պաշտոնական այն տեղեկություններին, որ նրանք շփում չեն ունեցել բանտարկյալների հետ և արդեն մեկուսացված են, դա միանշանակ «ահազանգ» է: Առաջին հերթին՝ նրանք արդեն կարող են վարակած լինել այլ աշխատակիցների, իսկ նրանք էլ իրենց հերթին վարակը կարող են փոխանցել բանտարկյալներին, և երկրորդ հերթին՝ հաստատապես սա նմանատիպ վերջին դեպքը չէ:
Կարիք չկա բացատրել, թե որքան արագ կարող է տարածվել վարակը մարդաշատ բանտերում կամ նախնական կալանքի կենտրոններում: Իսկ ի՞նչ անել: Շատ երկրներում, ինչպես ԱՄՆ-ը, Գերմանիան, Բահրեյնը, Հնդկաստանը և այլն, գերբեռնված բանտերը բեռնաթափելու համար համաներումներ են հայտարարել նրանց համար, ովքեր պատիժ են կրում մանր հանցագործությունների համար, և նրանց համար, ովքեր արդեն իսկ կրել են իրենց պատժի ժամկետի մեծ մասը:
Օրինակ, Իռլանդիայում պարզեցրել և ակտիվացրել են ժամանակավոր ազատման մեխանիզմները, երբ մարդը կարող է ժամանակավորապես լքել բանտը, բայց պետք է ներկայանա այնտեղ շաբաթը մեկ անգամ (այժմ այդ ձևականությունը պետք է իրականացվի ամիսը մեկ անգամ):
Նույնիսկ ոչ ժողովրդավարական Իրանում բանտերից ժամանակավորապես ազատվել է 85 հազար բանտարկյալ, որոնցից 10 հազարը հետագայում համաներում է ստացել:
Ժամանակավոր կամ մշտական հիմունքներով նախնական կալանքի տակ գտնվող շատ մեղադրյալների խափանման միջոցը փոխվել է երկրից չբացակայելու ստորագրությամբ կամ գրավի դիմաց, կամ էլ կայացվել է տնային կալանքի տակ պահելու որոշում:
Հայաստանում և այլ երկրներում ստեղծված իրավիճակը հանգեցնում է մարդու իրավունքների լուրջ խախտումների, երբ խոսքը վերաբերում է նախաքննության տակ գտնվողներին և դեռևս չդատապարտվածներին (հիշենք, որ նրանցից ոմանք հետագայում դատարանի կողմից արդարացվելու են):
Այժմ նրանք չեն կարող հարազատների կողմից ստանալ ծանրոցներ (սննդի և ամենօրյա կարիքները հոգալու պարագաների տեսքով) և պարտավոր են նախնական կալանքի կենտրոններում ուտել ոչ պիտանի սնունդ, նրանց չեն թույլատրում հանդիպել հարազատների հետ, և նրանք ենթակա են վարակվելու լրացուցիչ ռիսկերի:
Եվ այդ ամենը՝ չնայած այն բանին, որ նույնիսկ առանց դրա էլ Հայաստանում (ինչպես և հետխորհրդային տարածքի այլ երկրներում) մեղադրվող մարդկանց կալանավորման պայմանները երբեք չեն եղել ադեկվատ: Վերոնշյալից կարելի է եզրակացնել, որ Հայաստանում անհրաժեշտ են միջոցառումներ ազատազրկման վայրերը բեռնաթափելու համար:
Երկրում անկարգությունները կանխելու և հանցավորության մակարդակի բարձրացումը արգելակելու համար անհրաժեշտ է ձևավորել դատապարտյալների այնպիսի կատեգորիաներ, որոնց համար թույլատրելի է համաներումը կամ ժամանակավորապես ազատ արձակումը տան պայմաններում ինքնամեկուսացման նպատակով:
Օրինակ՝ 65– 70 տարեկանից բարձր տարիքի դատապարտյալները, որոնք գտնվում են կորոնավիրուսային վարակի լուրջ բարդությունների ռիսկի խմբում, դժվար թե ազատ արձակման դեպքում որոշակի լուրջ վտանգ ներկայացնեն հասարակության համար (եթե, իհարկե, նրանք դատապարտված չեն այնպիսի լուրջ հանցագործությունների համար, ինչպես սպանությունը կամ սեռական բռնությունը):
Նաև հանրային վտանգ չեն ներկայացնում տնտեսական հանցագործությունների համար (խարդախություն, կոռուպցիա և այլն) հետաքննվող կամ դատապարտված անձինք: Առաջին կատեգորիայի անձանց կարելի է ազատ արձակել բնակության վայրից չբացակայելու ստորագրությամբ կամ գրավի դիմաց, իսկ երկրորդներին կարելի է կա՛մ ազատել պայմանական վաղաժամկետ (օրինակ՝ եթե նրանք կրել են իրենց պատժի կեսը), կա՛մ էլ ժամանակավորապես ազատ արձակել:
Պայմանական վաղաժամկետ կարելի է ազատ արձակել նաև այլ աննշան հանցագործությունների համար դատապարտվածներին, իսկ նման հանցագործությունների համար նախնական կալանքում գտնվողների նկատմամբ փոխել խափանման միջոցը:
Ամեն դեպքում, այդ միջոցառումները պետք է ձեռնարկված լինեին դեռ երեկ, բայց վարակի նոր բռնկումների ռիսկերը նվազեցնելու համար ներկայումս էլ այն իրականացնելը դեռ ուշ չէ:
Եզրափակելով՝ կարելի է ավելացնել հետևյալը: Ազատազրկման պատիժը չպետք է վերածվի մարդու համար մահապատժի:
Ընդ որում, հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության բոլոր քաղաքացիների տեղաշարժը և հաղորդակցումը մշտադիտարկելու մասին վերջերս ընդունված օրենքը՝ միանշանակորեն պարզ է, որ բանտարկյալների մասնակի համաներումը այժմ դարձել է ավելի արդարացված և անվտանգ միջոց: