Մտավոր ներուժի դեգրադացիան՝ որպես ներկա ծանր վիճակի պատճառներից մեկը․ «Փաստ»
Analysis
«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Հաճախ է քննարկվում այն հարցը, թե արդյո՞ք հնարավոր էր մի այնպիսի վիճակ, որ ներկայիս ծանր իրադրության մեջ չհայտնվեինք, Հայաստանը պատերազմի ընթացքում պարտություն չկրեր, և կարողանայինք հաղթահարել ժամանակի փորձություններն ու արտաքին սպառնալիքները։ Շատերը առկա վիճակը հանգամանքների դասավորության կամ հայ ժողովրդին վիճակված դաժան ճակատագրի արդյունք են համարում, սակայն եթե հետադարձ հայացք ենք նետում իրադարձությունների շղթային, ապա պարզ է դառնում, որ պետք չէ ամեն ինչ հանգամանքների վրա բարդել։
Առաջին հերթին՝ Հայաստանը հենց իր ունեցած հնարավորությունները ճիշտ չի օգտագործել, դրա համար էլ կանգնած ենք կոտրած տախտակի առաջ։ Տարիների ընթացքում անընդհատ արդարացումներ են փնտրվել այնպիսի գաղափարների հետևում, թե Արցախը հանձնենք, լավ կապրենք, Ադրբեջանը ոչ մի դեպքում չի համարձակվի լայնամասշտաբ պատերազմ սկսել, ադրբեջանական նավթը շուտով կվերջանա և այլն։ Կամ այլ տեսակետներ նույնպես հնչել են. դե, Ադրբեջանը նավթ ու գազ ունի, իսկ մենք չունենք էներգետիկ ռեսուրսներ, Թուրքիայի ու Ադրբեջանի կողմից շրջափակման մեջ ենք, դրա համար էլ մեր տնտեսությունը չի զարգացել, ու հաղթանակի համար նախադրյալներ չեն ստեղծվել։ Անգործությունն արդարացնելու համար հազար ու մի պատճառ միշտ էլ կարելի է բերել։
Բայց երբեք լրջորեն չի քննարկվել այն հարցը, որ Հայաստանը դեռևս խորհրդային տարիներից շատ լուրջ մարդկային կապիտալ ու ինտելեկտուալ ռեսուրս է ունեցել, որը հիմնականում փոշիացվել է ու շարունակում է փոշիացվել։ Այնինչ, ինտելեկտուալ ներուժն ու նորարարությունները ներկա փուլում անհամեմատ բարձր արժեք ունեն, քան հանքային ռեսուրսները։ Դրա արդյունքում է, որ այսօր միջազգայնորեն հրատապ թեմա է դարձել մտավոր սեփականության պաշտպանության հարցը, և շատ երկրներ ոչ միայն մասնագիտացել են մտավոր արտադրանքի արտահանման գործում, այլև նույնիսկ մրցավազքի մեջ են միմյանց հետ, որպեսզի հասնեն մտավոր ներուժի գերակայության։
Օրինակ՝ ԱՄՆ-ն այնպիսի պայմաններ է ստեղծում, որ ամբողջ աշխարհից գիտնականների, արվեստագետների, գործարարների և բարձր կարգի մասնագետների համար գրավիչ միջավայր ձևավորի ու նրանց կենտրոնացնի իր երկրում, իսկ Չինաստանը հույսը դրել է իր բնակչության բազմաքանակության ու աշխատասիրության վրա, և շատ հաճախ այդ երկրում վերցնում և ավելի են կատարելագործում հենց ուրիշի ստեղծածը։ Սակայն մեզանում ինտելեկտուալ ներուժին զարկ տալու փոխարեն արժեքային համահարթեցում է տեղի ունեցել։ Իսկ Փաշինյանի իշխանության տարիները արժեքային համակարգի դեգրադացման առումով ուղղակի ռեկորդային էին։ Չորս տարվա ընթացքում իշխանությունները միշտ խոսել են երկրի մտավոր ներուժին՝ մասնավորապես կրթությանը, գիտությանը, մասնագիտական պատրաստվածությանը զարկ տալու մասին, սակայն իրենց քայլերով հակառակն են արել։ Օրինակ՝ իշխանություններն անընդհատ հայտարարում էին ինտելեկտուալ բանակ ստեղծելու իրենց մտադրության մասին, բայց թիրախավորում էին այն սպաներին, որոնք քիչ թե շատ իրենց գործի գիտակն էին և կարող էին նպաստել զինված ուժերի կարողությունների բարձրացմանը։ Բացի դրանից, իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ իշխանություններին լուրջ մասնագետներ ու բարձր գիտակցություն ունեցող մարդիկ պետք չեն, այլ պետք են այնպիսի մարդիկ, որոնք չեն ունենա մտավոր, վերլուծական կորողություններ ու շատ հեշտ կմանիպուլացվեն և կուղղորդվեն։ Ու իրենց կողմից տարվող այսպիսի քաղաքականությունը բարձրացվել է պետական քարոզչության մակարդակի, և պատահական չէ, որ այն իր նշանակալի ազդեցությունն է ունեցել նաև հասարակական գիտակցության վրա ու փոխել մարդկանց մոտեցումները ժամանակակից իրողությունների նկատմամբ։
Դա է պատճառը, որ շատ հաճախ ծանրակշիռ մասնագիտական խոսքը և վերլուծություններն անտեսվում են, իսկ երբ, օրինակ՝ մի քանի դիլետանտներ ու իրական կյանքում չկայացած մարդիկ, որոնք սոցցանցերում բամբասանքներ են տարածում ու ցածրարժեք խոսակցություններով են զբաղված, ահռելի ուշադրություն են գրավում, հատկապես, եթե իրենց խոսքն էլ հայհոյանքներով ու վիրավորանքներով են համեմում։ Եվ գործը հասել է նրան, որ սփյուռքի մի որոշակի շերտ ևս դեգրադացվել է, իր հուժկու բողոքի ձայնը չի բարձրացնում նույնիսկ այն դեպքում, երբ երկիր ենք կորցնում։ Ու ամեն ինչ սկսվեց նրանից, երբ առաջին պլան եկան այն սփյուռքահայերը, որոնք, արտերկրի իրենց տաքուկ տներում նստած, սկսեցին սոցցանցերում կուրորեն պաշտպանել իշխանություններին՝ հայհոյելով սրանց քաղաքական մրցակիցներին։
Ի պատասխան՝ իշխանություններն ավելի մեծ տեղ էին տալիս նման անձնավորություններին, գուրգուրում նրանց, իսկ հայրենիքի խնդիրներով իրապես մտահոգ մարդիկ ու արժեքներ ստեղծող գործիչներն անտեսվում էին, նույնիսկ հատուկ այնպիսի պայմաններ էին ստեղծվում, որպեսզի նրանք երես թեքեն իրենց հայրենիքից։ Այսպիսով, ներկայիս վիճակը նաև մեր մտավոր և հոգեբանական պարտությունն է, որի համար հիմքեր են ստեղծվել։
ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
