Իրանի պարագիծն ու Իսրայելի խնդրահարույց քաղաքականությունը. «Փաստ»
Միջազգային
«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
vesty.co.il–ն «Իրանի պարագիծը. ինչո՞ւ Իսրայելը պետք է ուշադրություն դարձնի Հայաստանին» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ քաղաքական և դիվանագիտական ոլորտում Իրանը կայուն և կանխատեսելի հարևանի դեր է խաղում Հայաստանի համար: Տարածքային պահանջների բացակայությունը, ինքնիշխանության նկատմամբ հարգանքը և չմիջամտելու սկզբունքը Թեհրանին դարձնում են արժեքավոր գործընկեր ավելի ու ավելի բարդացող տարածաշրջանային լանդշաֆտում: Իրանը մնում է Հայաստանի այն չորս հարևաններից միակը, որը չի ինտեգրվում արևմտամետ կամ պանթուրքական դաշինքների մեջ, ինչը այդ հարաբերությունները դարձնում է հատկապես կարևոր: Իրանի համար Հայաստանը տարածաշրջանային հավասարակշռության կարևոր տարր է: Երևանը Թեհրանին հնարավորություն է տալիս մուտք գործել Հարավային Կովկաս՝ շրջանցելով ադրբեջանական և թուրքական հաղորդակցությունները, և ծառայում է որպես բուֆեր՝ թույլ չտալով Անկարային և Բաքվին լիովին փակել Իրանի հյուսիսային սահմանները: Արևմուտքի կողմից աճող ճնշման և Բաքվի հետ բարդ հարաբերությունների պայմաններում Հայաստանը Թեհրանում ընկալվում է որպես հուսալի և կանխատեսելի գործընկեր, որը պատրաստ է կառուցողական երկխոսության:
Հայկական կողմի համար հատուկ ուշադրություն է դարձվում Թեհրանի տարածքային ամբողջականության և սահմանների անձեռնմխելիության աջակցությանը: Իրանի դիրքորոշումը, որը կտրականապես դեմ է տարածաշրջանում միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների փոփոխություններին, Երևանում ընկալվում է որպես տարածաշրջանային կայունության կարևոր գործոն և նրա «կարմիր գծերից» մեկը: Իրանի համար այդ սկզբունքը ոչ պակաս նշանակալից է. ստատուս քվոյի պահպանումը թույլ է տալիս պահպանել իր ազդեցությունը տարածաշրջանում: Երկու երկրների միջև հարաբերությունները ինստիտուցիոնալացվում են առաջնորդների կանոնավոր հանդիպումների, միջկառավարական հանձնաժողովների նիստերի, երկկողմ այցելությունների, խորհրդարանական շփումների և արտաքին գործերի նախարարությունների ակտիվ փոխգործակցության միջոցով: Իրանի համար նման շփումները ոչ թե դիվանագիտական ձևականություն են, այլ պատժամիջոցների պատճառով արտաքին քաղաքականության սահմանափակումների համատեքստում երկխոսություն պահպանելու միջոց։ Երկրների միջև տնտեսական համագործակցությունը կառուցված է «միության անհրաժեշտությունից ելնելով» սկզբունքի վրա։ Հայաստանի համար Իրանը կենսականորեն կարևոր հարավային միջանցք է, տրանսպորտային շրջափակման այլընտրանք, իսկ Իրանի համար՝ տարանցիկ ուղի դեպի ԵԱՏՄ և Եվրոպա։
Հայ-իրանական հարաբերություններում գաղափարախոսական բաղադրիչի բացակայությունը հատուկ ուշադրության է արժանի։ Հայաստանը աշխարհիկ քրիստոնեական ժողովրդավարություն է, մինչդեռ Իրանը շիական թեոկրատիա է՝ խիստ ուղղահայաց իշխանության կառուցվածքով։ Կողմերը միմյանց չեն պարտադրում իրենց արժեքները, ինչը նրանց երկխոսությունը դարձնում է կայուն և պրագմատիկ։ Երկու երկրների միջև հարաբերությունները որոշ չափով ամրապնդվում են նաև Իրանի խորհրդարանում հայ համայնքի ներկայացուցիչների ներկայությամբ և երկրի կողմից հայկական մշակութային և կրոնական ժառանգության նկատմամբ մշտական հարգանքով։ Հայաստանի և Իրանի միջև հարաբերությունների ներկայիս ճարտարապետությունը գաղափարական դաշնակիցների դաշինք չէ, այլ փոխադարձ օգուտի վրա կառուցված պրագմատիկ գործընկերության օրինակ։ Հարկ է նշել, որ այդ հարաբերությունների բնույթը ուղղված չէ երրորդ երկրների դեմ։ Իսրայելի համար կարևոր է, որ այս գործոնը հաշվի առնվի, եթե նա մտադիր է ավելի ակտիվ քաղաքականություն վարել Հարավային Կովկասում։
Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության հեռանկարը փոխում է տարածաշրջանի կոնֆիգուրացիան։ Հայաստանը, մնալով Իրանի հետ քաղաքականապես և տնտեսապես սերտորեն կապված, միաժամանակ փնտրում է իր արտաքին հարաբերությունները դիվերսիֆիկացնելու և հավասարակշռելու նոր եղանակներ։ Ստեղծված իրավիճակը հնարավորությունների պատուհան է բացում Իսրայելի համար, որը Հայաստանի հետ երկխոսության ամրապնդման միջոցով կարող է միաժամանակ լուծել մի քանի խնդիր.
- Իրանի զսպում իր հյուսիսային թևում։ Հայաստանի հետ հարաբերությունների զարգացումը թույլ կտա Իսրայելին ավելի լավ հասկանալ Թեհրանի գործողությունների տրամաբանությունը Կովկասում և, անհրաժեշտության դեպքում, ազդել տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռության վրա։ Հայաստանը կարող է դառնալ «նուրբ դիվանագիտության» ուղի և տեղեկատվության լրացուցիչ աղբյուր։
- Կովկասյան ուղղության դիվերսիֆիկացիա։ Իսրայելը շարունակում է հույսը դնել Ադրբեջանի հետ ռազմավարական կապերի վրա, սակայն նոր իրողությունները պահանջում են ավելի բարդ ներկայություն։ Երևանի հետ փոխգործակցությունը կօգնի հավասարակշռել տարածաշրջանային քաղաքականությունը՝ նվազեցնելով միակողմանի գործունեության վնասները։
Տնտեսական և տեխնոլոգիական համագործակցություն։ Հայաստանը ակտիվորեն զարգացնում է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտը, գյուղատնտեսությունը և ենթակառուցվածքային նախագծերը։ Իսրայելի փորձը և տեխնոլոգիաները կարող են պահանջված լինել, և ինստիտուցիոնալացված դիվանագիտական ներկայությունը զգալիորեն կխթանի երկխոսությունը։ Քանի որ Հարավային Կովկասը դառնում է մրցակցության ասպարեզ ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի, Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի միջև, կարևոր է, որ Իսրայելը չմնա կողմնակի դիտորդի դերում։ Հայաստանի հետ պրագմատիկ, ոչ գաղափարախոսական մերձեցումը կարող է ամրապնդել Երուսաղեմի դիրքերը տարածաշրջանում և ստեղծել լրացուցիչ զսպող գործոն Թեհրանի դեմ։
Այս և այլ գործոնների պատճառով Իսրայելի ավանդական քաղաքականությունը, այն է՝ «աչքի ընկնել Հայաստանում իր բացակայությամբ», ավելի ու ավելի խնդրահարույց է դառնում։ Իսրայելի դեսպանատան բացումը Երևանում ոչ միայն կօգնի շտկել երկրի դիվանագիտական անհավասարակշռությունը տարածաշրջանում, այլ նաև ստեղծել ամուր հիմք ընդլայնված քաղաքական, տնտեսական և մարդասիրական համագործակցության համար թե՛ երկկողմանի, թե՛ տարածաշրջանային մակարդակով։
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
